Тинглаб тушуниш – хорижий тилни ўзлаштиришнинг муҳим омили

Умумий ўрта таълим мактабларида чет тилини ўқитишда ҳар бир педагог синф аудиториясини ҳисобга олиши муҳимдир. Ўқув дастурида бўйича кўрсатилган мавзуни тушунтиришда баъзи ҳолларда инпровизация усулидан фойдаланишга тўғри келади. Чунки ўқитувчи яхши ўзлаштирувчи ўқувчилари кўп бўлган бўлган синфга дарс ўтишда қўллаган методини паст ўзлаштирувчи ўқувчилари кўп бўлган синфга нисбатан қўллай олмайди. Ўқитувчи имкон қадар ҳар бир ўқувчи билан индивудал шуғулланиши лозим.

Нутқ фаолиятига оид мавзуларни тушунтиришда ўқувчи фарқлаши учун инновацион педагогик технологиялардан унумли фойдаланиши мақсадга мувофиқдир.

Нутқ фаолияти турларининг ҳар бирига хос қийинчиликлар мавжуд бўлиб, тинглаб тушунишда қатор қийинчиликлар содир бўлади. Уларни билиш чет тили ўргатишда ҳал қилувчи шартлардандир. Идрок этиш, жумладан нутқни идрок этиб тушуниш муаммолари жаҳон руҳшунослигида анча муфассал ишлаб чиқилиб, чет тили ўқитиш методикаси фани мавжуд назарий мулоҳазалардан самарали фойдаланади. Хўш, мактаб шароитида ўқувчиларнинг тинглаб тушуниш соҳасидаги қийинчиликлар нималардан иборат?

Биринчидан, тилга оид шаклий қийинчиликлар. Маъноси ҳар хил, товуш шакли эса ўхшаш сўзлар – омофонларни ёки чет тили феълининг мажҳул даражасини тинглаш ва тушуниш мураккаблик касб этади. Омофон ва мажҳул феъл бир қарашда танишга ўхшайди, бироқ аудиоматннинг мазмунини пайқашда ҳийла қийинчилик туғдиради. Иккинчидан, мазмунга доир қийинчиликлар бўлиб, олинаётган ахборот қамровидаги нима, қаерда, ким билан, қачон бўлиши каби далилларни идрок этиш бобида ёки улар орасидаги боғланишни илғаб олиш, шунингдек, умумий ғояга тааллуқли қийинчиликлар мавжуддир. Учинчидан, нутқий идрок қилишнинг шарт-шароитидаги қийинчиликлардир. Булардан нутқ тезлиги, оҳанги ва механик ёзилган аудиоматннинг мураккаблигини эслатиш кифоя. Шу билан бирга аудиоматнни бир марта идрок қилиш, нотаниш одамни тинглаш, овоздаги ўзига хослик кабилар ҳам тушунишда ғов бўлиши табиий. Тўртинчидан, нутқ шаклига оид қийинчиликлар бўлиб, диалог нутқда жавоб қайтариш, монологни тинглашда эса жумлаларни эшитиши хотирасида сақлаш ўқувчи учун муайян қийинчилик келтириб чиқаради. Бешинчидан, тилшунослик нуқтаи назаридан содир бўладиган қийинчиликлардир. Улар лисоний-лексик, грамматик ва фонетик қийинчиликлар деб аталади. Лексикада жуфт тушунчалар (масалан, дунё томонларини ифодаловчи сўзлар, кўп маънолилик (полисемия) турғун бирикмалардаги сўз маъноси, ёрдамчи сўзлар, грамматик жиҳатдан она тилида йўқ ҳодисалар ёки фонетик тарафдан сўзнинг ёзувда ва талаффузда кескин тафовути, урғу ва оҳангнинг ўхшамаслиги тегишли қийинчиликларга сабаб бўлди. Олтинчидан, аудиоматн тузилишига оид қийинчиликлар бўлиб, аудиоматннинг тузилиши ҳам қийинчиликларга олиб келиши аниқланган. Чунки баён этилаётган ахборотни илғаб олишга унинг бевосита даҳли бор. Гапнинг ёки сатр бошининг бир-бирига мантиқан ёпишиши, матннинг юзаки ёки чуқурлиги, нотаниш лексик бирликлар иштироки ва қатор ўхшаш композицион – мазмуний ҳолатлар аудиоматннинг тушунилиши даражасини белгиловчи омиллардир. Юқорида келтирилган муаммоларни бартараф этиш орқали ўқувчиларнинг мавзуни мукаммал ўзлаштиришига эришилади. Бу эса, педагогдан юксак салоҳият талаб этади.

Интернет материаллари асосида Умида СОТВОЛДИЕВА тайёрлади.
Тошкент шаҳар, Яшнобод туманидаги 23-умумтаълим мактаби инглиз тили ўқитувчиси.

Таҳлилий мақолалар

Admin. Жойлаштирган санаси: 23-11-2020, 17:31

Асосий сахифа » Таҳлилий мақолалар » Тинглаб тушуниш – хорижий тилни ўзлаштиришнинг муҳим омили

Сайтга кириш